Najbardziej trujące zwierzęta świata
Powszechnie wiadomo, że zwierzętami jadowitymi są wszystkim żmije, niektóre płazy i ryby oraz stawonogi, w szczególności pajęczaki. Jednak nie tylko. Do grona najniebezpieczniejszych organizmów zwierzęcych na świecie zaliczają się … ptaki i ssaki.
Dla ornitologów, zoologów-specjalistów zajmujących się różnorodnością świata ptaków, istnienie trujących ptaków było zaskoczeniem. W latach 90-tych XX w, poznano dwa, niespokrewnione ze sobą, gatunki "trujących ptaków". Nazywają się one Pitohui dicrous [fot. 1] i Ifrita kowaldi [fot. 2]. Obydwa gatunki charakteryzują się niewielkimi rozmiarami. Pitohui dicrous waży zazwyczaj od 65 do 100 gramów, zaś Ifrita kowaldi co najwyżej 30 gramów. Ptaszki te zamieszkują Papuę Nową Gwineę:
Trucizna znajduje się w całym ciele tych ptaków, zwłaszcza w skórze i piórach. Jest nią batrachotoksyna (w skrócie BTX). Takie umiejscowienie toksyny ma swoje przyrodnicze uzasadnienie – trująca skóra i pióra nie są atrakcyjnym miejscem dla pasożytów. Powierzchnia jaj też jest wysycona trucizną. A dzieje się tak poprzez kontakt z upierzeniem wysiadującego ptaka, a to w pewnym stopniu chroni jaja przed atakiem np. węży. Toksyna jest niebezpieczna w bezpośrednim kontakcie przez dotyk, ale także Niebezpieczny przez wdychanie złuszczonego naskórka i drobnych fragmentów puchu podczas oglądania tych ptaków przez badaczy, co może spowodować u nich przykre objawy podrażnienia układu oddechowego, kaszlu i kichania (wspomina o tym m.in. J. Dumbacher w czasopiśmie „Proceedings of the National Academy of Sciences USA” z 21 listopada 2000 r.).
Batrachotoksyna to bardzo silna trucizna. Pod względem chemicznym jest alkaloidem sterydowym o charakterze neurotoksyn. Oznacza to, że zaburza przekazywanie impulsów nerwowych, powodując paraliż i bardzo szybką śmieć. Dawka śmiertelna to zaledwie 200 mikrogramów tej trucizny (1 mikrogram = 0,000001 grama!). Trucizna ta zachowuje skuteczność przez okres około 1 roku.
Naukowcy znają strukturę chemiczną ma batrachotoksyna, wiedzą jak ona działa, ale nie wiedzą skąd się bierze. Zaskakującym jest również fakt, że taką samą trucizną dysponują trujące żaby z Ameryki Południowej z rodzaju Phyllobates [fot. 3] i trująca ryba fugu – Takifugu [fot. 4], będąca przysmakiem w japońskiej kuchni. W obu przykładach batrachotoksyna jest wynikiem symbiozy tych organizmów z bakteriami. Jak to jest u ptaków Pitohui i Ifrita – nie wiadomo. Przypuszcza się, że ptaki odżywiają się pewnym specyficznym gatunkiem chrząszcza i w drodze ewolucji wytworzyły mechanizmy umożliwiające przemieszczanie się toksyny do skóry i zewnętrznych części piór. W ten sposób ptaki mogą jeść niedostępny dla innych zwierząt pokarm, jednocześnie uzbrajając się przeciwko swoim wrogom – pasożytom, drapieżnikom, a nawet przeciwko człowiekowi (lud Papui Nowej Gwinei tradycyjnie zajmował się polowaniem, od pewnego czasu jednak zmienił swój tryb życia na rolniczy, co jest spowodowane utrudnieniem dostępu do zwierząt, na które do tej pory zwyczajowo polowano. Łatwo dostępnymi są jedynie wymieniane gatunki ptaków. Wiadomo jednak, że ptaki te stanowią śmiertelne zagrożenie dla człowieka, dlatego też ci, którzy próbują na nie polować zostają „wyrzuceni” na margines społeczności. Ciekawe, że odpowiednie spreparowanie ptaka i przyrządzenie powoduje, że trucizna przestaje działać).
Paradoksalne jest to, że jadu produkowanego z żabek nadrzewnych Phyllobates Indianie z Kolumbii używają do wytwarzania trujących strzał do dmuchawek, za pomocą których polują na ptaki. Ptaki nie mają więc odporności na ten jad. Jak sobie radzą z przewodzeniem bodźców nerwowych ptaki wysycone neurotoksyną, nie wiadomo. Poznanie mechanizmu odporności dałoby wgląd na funkcjonowanie synaps nerwowych.
Innym ciekawym zwierzęciem, które można uznać za trujące jest Hispaniolan solenodon [fot. 5] – to naukowa nazwa tego niezwykłego ssaka. Jest to jadowity ssak, pierwszy raz sfotografowany na Dominikanie w 2008 roku. Naukowcy alarmują, że na skutek utraty siedlisk (wylesianie) oraz napływu nowych gatunków obcych miejscowej faunie (jak psy, mangusty), tajemnicze zwierzę już wymaga czynnej ochrony.
Ten niewielki ssak zamieszkuje jedynie niektóre lasy na Dominikanie oraz na Haiti. Jego charakterystyczną cechą jest długi nos oraz fakt, że wytwarza jad, który dostaje się do ciała ofiary w trakcie ugryzienia. Naukowcy z Durrell Wildlife Conservation Trust schwytali zaledwie jednego przedstawiciela tego gatunku w czasie miesięcznej wyprawy terenowej. Zwierzę zmierzono, zważono oraz pobrano próbkę krwi, która posłuży do badań DNA, następnie wypuszczono na wolność. Gatunek ten obok spokrewnionego z nim Solenodon cubanus zamieszkującego Kubę, to jedyne współczesne ssaki potrafiące wstrzyknąć jad przez wyspecjalizowane zęby. Przypuszcza się, że podobną umiejętnością mogło się pochwalić kilka gatunków kopalnych. Większość współczesnych jadowitych ssaków wytwarza jedynie trująca ślinę.
Najbardziej znanym przykładem jadowitego ssaka jest dziobak [fot. 6]. Tylne kończyny samców tego gatunku są wyposażone w specjalne ostrogi, do których uchodzą przewody jadowe. Jad jest złożony z białek przypominających tzw. defenzyny (DLP). Trzy z nich są unikatowe dla dziobaka. Owe specyficzne defenzyny produkuje układ immunologiczny tego stekowca. Jad, wystarczająco silny dla zabicia zwierzęcia wielkości psa, nie jest śmiertelny dla człowieka, powoduje bardzo silny ból, uniemożliwiający ugodzonemu normalne wykonywanie czynności.
Oprócz tego zdolność do wytwarzania jadu stwierdzono u niektórych ssaków owadożernych, w tym u dwóch krajowych gatunków: rzęsorka rzeczka [fot. 7] i rzęsorka mniejszego [fot. 8]. Obydwa gatunki charakteryzują się tym, że ich ślina jest toksyczna, a zawarta w niej toksyna powoduje paraliż ofiary. Oba gatunki są wpisane do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.
Źródła:
http://www.wiw.pl/nowinki/biologia/200101/20010118-001.asp dostęp 21.10.2013
http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=178693 dostęp 21.10.2013
http://www.worldbirdnames.org/n-batises.html dostęp 21.10.2013
http://www.eko.uj.edu.pl/listaptakow/passerines.html#Oriolidae dostęp 21.10.2013
http://dx.doi.org/10.1098/rspb.2001.1717 dostęp 21.10.2013
http://research.calacademy.org/sites/research.calacademy.org/files/Dumbacher%20MPE%202008.pdf dostęp 21.10.2013
http://www.google.pl/books?id=JgAMbNSt8ikC&pg=PA223&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false dostęp 21.10.2013
http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=2450780 dostęp 21.10.2013
http://www.antoranz.net/CURIOSA/ZBIOR4/CO409/26-QZD02046_pitohui.htm
http://www.ekologia.pl/ciekawostki/jadowity-ssak-zagrozony,6641.html
