Czy zobaczymy na niebie jasną kometę?
Jasne komety należą do ciał niebieskich, które zazwyczaj wzbudzają duże zainteresowanie nawet u osób na co dzień nie interesujących się astronomią. W starożytności i w średniowieczu pojawienie się jasnej komety wzbudzało na ogół niepokój, a nawet przerażenie, gdyż zjawisko takie uważane było za złą wróżbę, oznakę nadchodzących nieszczęść: wojen, epidemii czy kataklizmów.
Obecnie odkrywa się i obserwuje za pomocą dużych instrumentów każdego roku dziesiątki komet, jednak są one zbyt słabe, aby dostrzec je gołym okiem. Raz na kilka lub kilkanaście lat zdarza się kometa, która może być z łatwością obserwowana bez instrumentów optycznych, a bywa, że staje się nawet bardzo efektownym zjawiskiem na niebie. Tak było w dwu kolejnych latach: 1996 i 1997, kiedy to widoczne były komety: Hyakutake (C/1996 B2) i Hale-Bopp (C/1995 O1). Szczególnie ta druga utkwiła w pamięci wielu ludzi, gdyż obdarzona była dużym, zakrzywionym warkoczem, a widoczna była gołym okiem przez wiele miesięcy. Dziewięć lat później wspaniałym warkoczem zadziwiła obserwatorów bardzo jasna kometa McNaught (C/2006 P1). Ta kometa jednak, jako piękne zjawisko widoczna była tylko z półkuli południowej. Z terenu Polski widoczna była bardzo krótko i nisko nad horyzontem. Nazwy komet najczęściej pochodzą od nazwiska odkrywcy, zaś oznaczenie podane w nawiasie, zawiera informację czy kometa jest krótkookresową (P), czy tak zwaną jednopojawieniową (C), oraz podaje rok i przybliżoną datę odkrycia.
We wrześniu 2012 roku świat astronomiczny obiegła wiadomość o odkryciu nowej komety (C/2012 S1) ISON, która – być może – stanie się pod koniec roku niezwykle efektownym obiektem. Jednak zachowanie się komet jest nieobliczalne, nie ma ścisłej reguły określającej jej przyszłą jasność. O ile jej drogę można obliczyć bardzo dokładnie (jest to przeważnie silnie wydłużona elipsa), to jaką będzie miała jasność i jak wielki rozwinie warkocz, jest w zasadzie zagadką. Jasność komety i rozmiary warkocza zależą głównie od dwu parametrów: od odległości od Słońca (to znamy dobrze), oraz wielkości i struktury jądra złożonego z zamarzniętych gazów i pyłu. Tego nie znamy, opieramy się na obserwacjach wcześniej poznanych komet, a występują między nimi duże różnice. Jądra większości jasnych komet mierzą od kilku do kilkudziesięciu kilometrów średnicy.
Kometa (C/2012 S1) ISON odkryta została 21 września 2012 roku, podczas obserwacji prowadzonych w ramach programu ISON (International Scientific Optical Network) – stąd jej nazwa. Znajdowała się wtedy daleko od Słońca, poza orbitą Jowisza. Zbliżając się do Słońca zamarznięte gazy sublimują, uwalnia się też pył stanowiący istotną część jądra komety. Gazy te i pył tworzą rosnącą stopniowo otoczkę, tak zwaną głowę komety. W miarę dalszego zbliżania do Słońca, wskutek oddziaływania wiatru słonecznego może powstać długi, liczący dziesiątki milionów km warkocz.
Kometa ISON należy do grupy tak zwanych komet muskających Słońce. W momencie największego zbliżenia, 28 listopada 2013 roku, będzie znajdować się zaledwie 1.1 mln km od powierzchni Słońca. Wskutek tego będzie najprawdopodobniej bardzo jasna i rozwinie rozległy ogon. Ale nie będziemy mogli tego obserwować, gdyż kometa będzie wtedy tuż obok Słońca i nie będzie widoczna na tle ciemnego nieba. Ponadto przy tak bliskim przejściu jądro komety może ulec rozpadowi, co już zdarzyło się niejednej komecie. Po przejściu obok Słońca kometa szybko będzie oddalać się w kierunku północnego bieguna niebieskiego, dzięki czemu już po kilkunastu dniach powinna być dobrze widoczna z półkuli północnej (również z Polski). Jednak czy będzie wtedy jasnym, spektakularnym obiektem, to w tej chwili jest niewiadomą. Obserwacje wykonane we wrześniu i na początku października 2013 roku wskazują, że jej jasność rośnie znacznie wolniej niż wynikałoby to z wcześniejszych obserwacji. Może to wskazywać, że początkowe przypuszczenia, iż będzie wspaniałą ozdobą zimowego nieba okażą się nieuzasadnione.
Galeria zdjęć
