Jaki wpływ na środowisko wywarły średniowieczne armie, toczące święte wojny przeciwko poganom zamieszkującym wschodnie wybrzeża Bałtyku? Odpowiedzi na to pytanie poszukiwał międzynarodowy zespół badawczy w projekcie „Krucjaty a ekologia”.

W XIII wieku rozpoczęły się krucjaty przeciwko ostatnim pogańskim plemionom zamieszkującym wschodnie wybrzeże Morza Bałtyckiego. Na ich podbitych ziemiach powstały państwa chrześcijańskie, którymi władali rycerze zakonu krzyżackiego i biskupi, co było zjawiskiem w Europie niespotykanym. Rycerze budowali zamki, ściągali osadników, zakładali miasta i prowadzili chrystianizację miejscowej ludności. Działalność zakonów przypadała na czasy zmian klimatycznych. Intensywność gospodarki krzyżaków w połączeniu ze zmianami klimatu wywarła znaczący wpływ na środowisko naturalne, szczególnie na świat roślin i zwierząt.

Badania pilotażowe poprzedzające projekt „Krucjaty a ekologia” wykazały, że okres podbojów krzyżackich zbiega się w czasie ze znacznym wzmożeniem eksploatacji zasobów roślinnych i zwierzęcych oraz ze związanymi z tym zmianami w krajobrazie ziem na wschodnim wybrzeżu Bałtyku. Ponieważ wiele elementów świata przyrody miało dla plemion nadbałtyckich charakter religijny, zmiany te były nieodłącznie związane z przekształceniami kulturowymi w tej części Europy.

Głos zwierzęcych kości

Podczas realizacji projektu przebadaliśmy liczne dane z zakresu archeozoologii, paleoekologii, geoarcheologii, historii, a także analizy izotopowej, aby szczegółowo ustalić, jaki wpływ na środowisko wywarło wznoszenie zamków przez zakon krzyżacki i działający na terenie Inflantów zakon kawalerów mieczowych. Przeprowadziliśmy badania porównawcze stanowisk położonych w dawnych Prusach i na Inflantach (obecnie Łotwa i Estonia), na które składały się wykopaliska, sampling i badania źródeł archiwalnych. Każdy zamek oraz otaczające go tereny, zwane komturią lub komandorią, poddano systematycznej analizie. Do uzyskania wiedzy na temat korzystania z zasobów naturalnych przez społeczności zamieszkujące zamki potrzebne były dane z prawidłowo datowanych znalezisk. Prace wykopaliskowe poprzedzone były dokładnym rozpoznaniem geofizycznym, dzięki czemu ustalono lokalizację podziemnych obiektów, zapewniając możliwość przeprowadzenia wykopalisk punktowych i uzyskania danych środowiskowych z nienaruszonych warstw.