Oszust w piórkach - Artykuły naukowe

Na wyżyny wyrachowania wspiął się niewielki afrykański ptaszek dziwogon żałobny, który z dużą łatwością potrafi przechytrzyć surykatki, zwierzęta wielokrotnie od siebie większe.

Dziwogony kręcąc się w pobliżu żerujących surykatek, podkradają im pożywienie przy każdej nadarzającej się okazji, najczęściej kiedy surykatka upuści smaczny kąsek. W celu zwiększenia swoich szans na zdobycie jedzenia, dziwogony oszukują surykatki, wydając ostrzegawcze dźwięki, wprowadzające je w popłoch. Surykatki raptownie rzucają pokarm i uciekają, ponieważ identyfikują głos ptaka jako ostrzeżenie przed zbliżającym się drapieżnikiem.

Ten mechanizm nazywa się mimetyzmem i oznacza „naśladowanie”, zwykle jednak ma znaczenie obronne – zwierzęta upodabniają się do innych gatunków, na przykład jadowitych, aby uniknąć ataku drapieżnika (zjawisko mimikry), lub upodobniają się do otaczającego środowiska w tym samym celu (niedawno pisaliśmy o mimetyzmie w artykule Mistrzowie morskiego kamuflażu). W przypadku dziwogona naśladownictwo ma na celu ułatwienie zdobycia pokarmu. Zanim surykatki się upewnią, że nic im nie grozi i zechcą wrócić do porzuconego posiłku nie ma po nim śladu, gdyż spokojnie ląduje on w żołądku dziwogona.

Dziwogony nie ograniczają upodobnienia swojego sygnału ostrzegawczego do jednego gatunku. Jest to kombinacja głosów trzech różnych gatunków ptaków, w tym tymala dwubarwnego, a kto wie, czy nie zawiera elementów sygnału surykatek? Naukowcy na razie nie potrafią jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, jedno jest pewne, że wszystkie surykatki na ostrzeżenie reagują natychmiast. Lepiej jest zareagować i ukryć się, niż ryzykować życie dla odrobiny pokarmu.

Podobną strategię zauważono u kukułek. Są niezwykle podobne do krogulców – małych jastrzębi polujących na drobne ptaki. Wyjaśnień podobieństwa kukułek do drapieżnika jest co najmniej kilka, począwszy od tego, że w ten sposób są one mniej narażone na atak drapieżnika podczas przesiadywania na otwartej przestrzeni. Druga z teorii dotyczy ewolucji konwergentnej, czyli podobny wygląd krogulca i kukułki wynikałby z podobnego sposobu poruszania się – niewielki rozmiar ułatwia przemieszczanie się w gęstym lesie, długi ogon zwiększa umiejętność manewrowania w pogoni za ofiarą w wypadku krogulca lub w dostaniu się do ukrytego w zaroślach gniazda upatrzonego sobie przez kukułkę jako miejsce podrzucenia jaja. Trzecie przypuszczenie najbardziej przypomina powody, dla których dziwogony wydają fałszywe dźwięki ostrzegawcze. Otóż przypominając drapieżnika, mogą przepędzić z gniazda ptaka i w czasie, kiedy nie ma gospodarzy, złożyć jajo.

Mamy więc tutaj dwa przykłady oszustw stosowanych przez ptaki w celu osiągnięcia korzyści – pożywienia (przez dziwogony) lub możliwości podrzucenia lęgu (przez kukułki). Trzeba jednak pamiętać o tym, aby „ptasiego wyrachowania” nie mierzyć ludzką miarą, ponieważ oszukiwanie jest dla tych zwierząt kwestią przetrwania.

Tekst: Liliana Keslinka-Nawrot

Źródła:

The bird that cries hawk: fork-tailed drongos rob meerkats with false alarms, Ed Young

Cuckoos mimic hawks to fool small birds, Ed Young.

Fork-tailed drongos use deceptive mimicked alarm calls to steal food, Tom Flower.

Davies, N., Welbergen, J. (2008). Cuckooes hawk mimicry? An experimental test. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, DOI: 10.1098/rspb.2008.0331