Optymizm działa mobilizująco. Jak uczyć pozytywnego myślenia i motywować uczniów do pracy, zgodnie z psychologią pozytywną?

Proszę sobie zadać pytanie: Czego chcielibyśmy dla własnych dzieci w ich dorosłym życiu? Najpopularniejsze odpowiedzi to: szczęścia, zadowolenia z życia, miłości, bezpieczeństwa. A teraz zapytajmy: Czego uczy się w szkole? Odpowiedzi z reguły będą zupełnie inne niż na pierwsze pytanie. Psychologia pozytywna jest nowym trendem łączącym obie te perspektywy. Pokazuje, jak ucząc dziecko historii, matematyki lub plastyki, można jednocześnie rozwijać w nim umiejętność do odczuwania pozytywnych emocji, budowania stabilnych związków z innymi, osiągania sukcesów, odnajdywania sensu życia i tzw. pochłonięcia. Kluczowym pojęciem psychologii pozytywnej jest tzw. dobrostan, który w psychologii oznacza połączenie pięciu ww. elementów. Osoba z ukształtowanym dobrostanem potrafi czerpać radość z otaczającego ją świata, dążyć do osiągnięć, ale nigdy nie czyni tego kosztem innych, jest zdolna do poświęceń na rzecz wyższego dobra (np. na rzecz rodziny, grupy rówieśniczej, pracy), dbając równocześnie o siebie, dostrzega sens w długotrwałym wysiłku (np. edukacyjnym), ponieważ potrafi docenić przyszłe, odległe w czasie korzyści*.

Podstawą kreowania u ucznia dobrostanu jest komunikacja. W ramach psychologii pozytywnej przeprowadzono setki badań empirycznych nad wpływem komunikacji na skuteczność procesu edukacji. Najważniejszy wniosek jest następujący: sposób wyjaśniania uczniowi jego porażek, szczególnie na pierwszych etapach edukacyjnych, wpływa na jego motywację, chęć podejmowania dalszego wysiłku oraz wiarę w sukces. Spójrzmy na poniższe komunikaty, z którymi często spotykają się uczniowie w obliczu własnych niepowodzeń edukacyjnych (są one kierowane do nich nie tylko przez edukatorów, ale równie często przez rodziców)**:

GRUPA 1:

„Nie uważałeś, kiedy to przerabialiśmy”

„Gadałeś, kiedy wyjaśniałam wam ułamki”

„Nie poświęciłeś na to wystarczająco dużo uwagi”

„Nie bardzo się starałeś”

GRUPA 2:

„Nie jesteś dobry w matematyce”

„Nigdy nie sprawdzasz tego, co napisałaś”

„Nie jesteś zbyt bystry”

„Niczego się nie uczysz”

Carol Dweck, jedna z najwybitniejszych współcześnie badaczek rozwoju emocjonalnego dziecka, przeprowadziła w klasach trzecich szkoły podstawowej ciekawy eksperyment. Obserwowała reakcje nauczycieli na niepowodzenia uczniów. Podzieliła je na dwie grupy. Komunikaty z Grupy 1 wskazują uczniowi, że przyczyna jego porażki ma charakter zmienny i nie jest związana z „charakterem” ucznia. Innymi słowy mówiąc: „Nie uważałeś, kiedy to przerabialiśmy”, przekazujemy jednocześnie informację: „Gdybyś uważał, udałoby Ci się”, a mówiąc: „Nie poświęciłeś na to wystarczająco dużo uwagi”, informujemy jednocześnie, że: „Gdybyś poświecił na to wystarczająco dużo uwagi, wynik byłby lepszy”. Ten sposób komunikacji możemy nazwać optymistycznym. Nie odbiera on bowiem uczniowi wiary w sukces, wskazuje, że to od jego działań uzależnione jest powodzenie i jednocześnie przyczynę niepowodzeń definiuje jako podlegającą stosunkowo łatwiej zmianie.

Komunikaty z Grupy 2 to tzw. pesymistyczny styl wyjaśniania. Po pierwsze używane są w niej generalizacje w postaci słów: „nigdy” czy „niczego”. Idzie za tym poważna komunikacyjna implikacja: „Skoro zatem nigdy, niczego nie udaje mi się nauczyć, to po co się starać?!”. Druga istotna cecha tego rodzaju komunikatów to umiejscowienie przyczyny niepowodzenia „wewnątrz” ucznia (Nie jesteś bystry. Nie jesteś zbyt dobry. Nie masz talentu do matematyki.). Skoro zatem ja (uczeń) taki jestem, to nie ma sensu tego zmieniać. W myśl psychologii pozytywnej wiele edukacyjnych niepowodzeń wynika z przekonania ucznia, że czegokolwiek by nie zrobił to i tak się nie uda. Nie robi więc niczego!

Zachęcam Państwa do zapoznawania się z literaturą dotycząca zastosowań psychologii pozytywnej w edukacji.

Tekst:

Tomasz Juńczyk

Fot. Adam Cuerden, źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Enfants_jumeaux _de_Khiva_cropped.JPG