Kosmita w Andach - Artykuły naukowe

Andy to piękne góry fałdowe znajdujące się w Ameryce Południowej na terenie Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Peru, Boliwii, Chile oraz Argentyny. Góry ciągną się wzdłuż Oceanu Spokojnego od zatoki Paria na północy, aż po Ziemię Ognistą na południu, na długości ponad 9000 km. Jest to najdłuższy łańcuch górski na Ziemi! Szerokość Andów wynosi 200–800 km. Najwyższe szczyty to Aconcagua (6962 m n.p.m.), Ojos del Salado (6893 m n.p.m.) oraz Nevado Pissis (6793 m n.p.m.).

W środkowej części Andów, charakteryzującej się wysokogórskim klimatem pustynnym i półpustynnym z małą ilością opadów i niskimi temperaturami powietrza, występuje formacja roślinna, zwana puną. Występuje ona na znacznym obszarze Andów, na wysokości 3000–5000 m n.p.m. Rośliny cechują się zwartym pokrojem, należą do nich suchoroślowe kępkowate trawy (np. kostrzewy, ostnice), rośliny poduszkowe, krzewinki itp. W miejscach osłoniętych od wiatru, głównie na rumowiskach skalnych, rosną kaktusy. Często występują niewielkie (do 1 m wysokości) krzewy, które niekiedy tworzą zarośla, pokrojem zbliżone do karłowatego lasu. Spotyka się również pojedyncze drzewa. I właśnie w takich miejscach rośnie jedna z najbardziej niezwykłych roślin świata. Swoim wyglądem przywodzi na myśl bezpostaciowego kosmitę, który przez przypadek wylądował na Błękitnej Planecie.

Rośliną tą jest laretia, yareta (Azorella compacta), zwana również jako „Llareta” (hiszp.). Jest to niewielkich rozmiarów roślina kwiatowa, blisko spokrewniona z dobrze nam znanymi roślinami jak seler, marchew czy pietruszka. Wszystkie te rośliny należą do botanicznej rodziny selerowatych (Apiaceae). Laretia występuje w formacjach murawowych puna w Andach w Peru, Boliwii, na północ od Chile i na zachód od Argentyny na wysokości 3200–4500 m n.p.m.

Jest wiecznie zieloną byliną, czyli rośliną wieloletnią. Charakteryzuje się żółtawymi, pięciopłatkowymi kwiatami, które są obupłciowe (mają zarówno męskie, jak i żeńskie organy). Zapylane są przez owady.

Roślina rośnie w sposób niezwykle „kompaktowy”, tworzy silnie zwartą strukturę o owalnych i nieregularnych kształtach. W celu zmniejszenia strat ciepła, rozrasta się bardzo blisko poziomu gruntu, gdzie temperatura powietrza jest o jeden lub dwa stopnie Celsjusza wyższa niż średnia temperatura powietrza znajdującego się wyżej nad ziemią (co jest wynikiem długofalowego promieniowania gleby, która zazwyczaj jest ciemnoszara).

Tempo wzrostu roślin (tworzenia tego niezwykłego kobierca) szacuje się na 1–1,5 cm na rok. Dlatego wiele „yaretas” to niezwykle wiekowe rośliny, a ich wiek szacuje się na ponad 3000 lat. Tradycyjnie też rośliny te wykorzystywane były w chilijskiej medycynie ludowej (miały zastosowanie w problemach zdrowotnych obecnie wiązanych z cukrzycą). Współcześnie medycyna znajduje w roślinie substancje działające silnie antybakteryjnie.

Roślina ma niezwykły lekko miętowy aromat. Z jej wyciągów przygotowywano specjalne mikstury stosowane w masażach i pielęgnacji ciała. Tradycyjnie była zbierana także jako opał. Preferuje ona lekkie, piaszczyste i dobrze przepuszczalne gleby. Może rosnąć w warunkach ubogich w składniki odżywcze, bez względu na to, czy ziemia jest kwaśna, obojętna czy zasadowa (alkaliczna). Yareta jest dobrze przystosowana silnego nasłonecznienia, zaś w cieniu nie urośnie.

Tekst: dr. inż. Ewa Zaraś-Januszkiewicz

http://www.chileflora.com/Florachilena/FloraEnglish/HighResPages/EH2013.htm, dostęp 11.06.2013

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10514324, dostęp 11.06.2013

http://www.youtube.com/watch?v=bPvKxdZbBm8, dostęp 11.06.2013

http://www.youtube.com/watch?v=Bzdl-zedRXk, dostęp 11.06.2013

http://www.youtube.com/watch?v=czHOGxoAzP8, dostęp 11.06.2013